Het is begin september 1883. Kort voordat Vincent naar Drenthe vertrekt, beleeft hij aan de rand van een Haags bos een dagje uit met Kee Vos. Op haar is hij al jaren verliefd. Hij heeft dan een relatie met Sien Hoornik, met wie hij nog samenwoont. Dat loopt echter op zijn eind. Via de naam van Kee codeert Vincent een zeer delicate reden voor het stuklopen van de relatie met Sien. Hij doet dat in zijn schilderij Bosrand (1883), dat te zien is in het Kröller-Müller Museum in Otterlo. Wel is jammer dat zijn hieraan gerelateerde schilderij Populierenlaan in de herfst (1884) in het Van Gogh Museum kan worden aanschouwd. Naast elkaar was mooier geweest, maar misschien is de eeuwige gescheidenheid juist de ultieme code…
“Bosrand” is een bijzonder schilderij en niet alleen vanwege de daarin aanwezige code die ik hieronder zal uitleggen. Het schilderij (olieverf op doek, 33,8 × 48,5 cm) was in 1908 het eerste schilderij van Vincent van Gogh dat de puissant rijke Helene Kröller-Müller (1869-1939) op aanraden van kunstkenner H.P. Bremmer aan haar schilderijenverzameling toevoegde. Zij trokken samen veel op en ook later zou Bremmer vaak aankoopadviezen geven aan Helene.
Ongewenste relatie?
Hun gezamenlijke kunstreizen leidden tevens tot het gerucht dat de getrouwde Helene een geheime relatie had met Bremmer. Misschien waren beiden op de hoogte van de codes die Vincent in veel van zijn tekeningen en schilderijen verwerkte. In dat geval was de aankoop van het schilderij “Bosrand” van Vincent niet meer dan logisch. Het doek weerspiegelde namelijk de relatie van Vincent met Kee en ook Sien Hoornik. Het waren twee vrouwen waartegen binnen de wederzijdse families veel bezwaar bestond waar het Vincent betrof. Bremmer en Kröller-Müller wilden graag naar de eigen omgeving uitstralen dat een eventuele relatie niet gepast was. Helene wilde haar echtgenoot Anton kennelijk trouw blijven.
Jo Bonger
Dat Helene Kröller-Müller naast het gecodeerde schilderij “Bosrand” ook in andere schilderijen codes (her)kende, was wellicht de reden voor haar plotselinge aankoopwoede waar het Van Goghs betrof. Ze wilde het liefst alle bestaande schilderijen en tekeningen van Van Gogh kopen, maar dat lukte niet op voorhand. Drie jaar later (in 1911), waagde Helenes echtgenoot, Anton Kröller, een uiterste poging om via Jo Bonger alle kunstuitingen van Vincent aan te kopen. Jo was echter onvermurwbaar, want ze ging niet in op een genereus aanbod van Kröller. Daardoor zou het grootste deel van de Van Gogh-collectie uiteindelijk in 1973 via Jo’s zoon Vincent in het Van Gogh Museum terechtkomen.
Bomen
De code die Vincent in zijn werk gebruikte was volledig gebaseerd op het Eeuwig Edict van 1611. Decodering was simpel: bekijk het tafereel aandachtig, tel de bomen, lees in het Edict op zoveelste wet, zoveelste woord en maak van de oplossing een anagram (of niet, dat hangt van de uitkomst af).
Merkwaardig is dat een deel van de code die Vincent gebruikte, al in de bomen op het schilderij staat geschreven. Hieronder beeld ik die code af, inclusief het logo van het Kröller-Müller Museum. Dit doe ik om aan te tonen dat er niet met het schilderij “is geknoeid” nadat het op Wikimedia Commons terechtkwam. Het staat half november 2025 echt zo op de webpagina van het museum. Dus mag worden aangenomen dat het ook zo in het museum te zien is.
Maar wat willen de letters P en V zeggen? Heel eenvoudig: de P is de 16e letter van het alfabet. PV wil hier zeggen: 16 tot de V. Als ik nu ga tellen kom ik inclusief de schijnbaar vertakte boom met de V inderdaad uit op 16 bomen:
Kijk ik nu naar genoemde V, dan zie ik dat deze letter twee “poten” heeft, als \ en /. Zoals hierboven vermeld, denk ik dat Vincent “Kee Vos”, zijn nichtje waar hij verliefd op was, in het werk heeft gecodeerd. Daarmee heb ik het dus over de V van Vos, niet over de V van Vincent. Uit de naam “Kee” (afkorting van “Cornelia”), ontleed tot “K-ee“, ontstaat de letter K (= 11e in het alfabet) en “ee” als afkorting van “eeuwig edict”.
IIII
Ik heb nu tweemaal twee “poten” gevonden: eerst “\/” (de letter V) en daarna “| |” (het getal 11 van de K). Deze vier enen zijn terug te vinden als muurankers op Kasteel Geldrop en als vier wat geïsoleerde bomen op het schilderij “Bosrand”:
Duidelijk is te zien dat de vier bomen twee-aan-twee, door mij weergegeven als licht- en donkergeel, in een rechthoek staan. Ik zet dit nu af op het Eeuwig Edict als het tweede woord (in hoofdletters) van wet nummer twee:
II.
Ordinerende VOIRTS aende voorseyde raeden dat zy respectivelyck alsdan Ons adverteren (…)
Het tweede woord in de tweede wet is dus “voirts“. Naar de eerste letter in dit woord verwijst ook de letter V in de bomen. De 16 eerder getelde bomen stonden voor de letter P. De code kan nu op twee manieren worden gelezen:
a) (16)p voirts = (in anagram) “pv trois” (= de boom met de letters PV + drie (trois in het Frans), de andere drie bomen in de rechthoek)
en
b) (16) p voirts = (in anagram) trip vos
Samengevat was dit de code waarmee Vincent aangaf dat hij aan de rand van het bos samen met Kee Vos een uitstapje (trip) maakte. Opvallend is dat daarbij zowel de vier enen (IIII) een rol spelen, als tweemaal de letter “P” (1616) in de zojuist genoemde oplossing a + b. Dit is een duidelijke verwijzing naar de muurankers op de zuidgevel van Kasteel Geldrop.
Voor wat betreft de naam “Kee Vos” heb ik nu het deel “Kee V” ontleed. Wat overblijft zijn dan de letters “os“. Dit kan twee betekenissen hebben.
os-1: dier (rund)
In de eerste betekenis slaat het op Vincent zelf en wel op het dier (rund) “os“. Een os is een gecastreerde stier, die alleen nog een trekfunctie heeft op het boerenland. In dit verband kan het Vincent figuurlijk betreffen. Hij had in juni 1882, niet lang na het begin van zijn relatie met de prostituee Sien Hoornik, drie weken in een Haags ziekenhuis gelegen. Daar werd hij behandeld tegen gonorroe, een geslachtsziekte die hij via Sien had opgelopen. Het was mogelijk, zeker in Vincents tijd, dat bepaalde medicatie hem chemisch had “gecastreerd”. Zoiets kon niet alleen lichamelijk vervelend zijn, maar het zou de nog maar 30-jarige Vincent ongetwijfeld ook mentaal de nodige parten spelen. Vooral in zijn latere leven.
Dat iets dat op Vincent slaat teruggevonden wordt in de naam “Kee Vos” is vanuit zijn optiek niet vreemd. Eerder in dit artikel verbond ik de naam “Kee” als “K-ee” aan het getal 11 (de K is de 11e letter in het alfabet) en aan “ee”, de eerste letters van het Eeuwig Edict. Indien gelezen als 1-1, ofwel in het Eeuwig Edict wet 1, het 1e woord (in hoofdletters):
I.
IERST zoe ordineren ende bevelen Wy aen allen Onsen steden (…)
dan volgt daaruit in dit verband het woord “Ierst“, wat een anagram is van… stier. Zo zat Vincent symbolisch gezien “in” Kee Vos.
os-2: Populierenlaan in de herfst
De tweede betekenis van “os” is een verwijzing naar een schilderij dat Vincent ruim een jaar later zou maken: Populierenlaan in de herfst (oktober 1884). Elders op deze website suggereer ik dat Vincent over een vooraf opgesteld plan beschikte voor de compositie van zijn schilderijen, om ze qua codes op elkaar te kunnen afstemmen.
Het fraaie schilderij “Populierenlaan in de herfst” toont in herfstkleuren een populierenlaan met aan het eind daarvan de oostzijde van de Schoteldonkse Hoeve. Dat is een nog steeds bestaande langgevelboerderij die volgens een kadasterkaart uit 1832 op perceel A519 te Nederwetten (bij Nuenen) staat. Lees ik voor de letter “A” (eerste in het alfabet) een cijfer “1“, dan ontstaat het getal 1519. Gelezen als 15-19 staan deze getallen in het alfabet voor de letters “o” en “s“. Ook op dit werk heeft Vincent letters in de bomen geplaatst, ditmaal driemaal een letter “N“, onder andere als verwijzing naar het wiskundige getal “pi” en een bekende uitspraak van Kee Vos. Bekijk mijn artikel over de geheime maar platonische relatie tussen Vincent en Kee, gecodeerd in “Populierenlaan in de herfst”.
Onmacht
Terug naar het schilderij “Bosrand”. Uit de door Vincent gebruikte codes maak ik op dat het stuklopen van de relatie met Sien het gevolg was van zijn seksuele onmacht naar aanleiding van zijn doorlopen gonorroe. Wat dat persoonlijk voor hem betekende valt af te leiden uit andere codes op zijn werk, waar ik hierna verder op inga.
Vincent had zijn nicht Kee Vos uitgenodigd voor een trip naar de bosrand. Omdat zij echter niets zag in een relatie en Vincent daar maar op aan bleef dringen, verliet zij het tafereel wellicht sneller dan hij wilde.
Veldezel
Hij symboliseerde Kee op twee manieren in zijn schilderij. De eerste was zoals boven al beschreven, als een letter V (van Vos) in de vertakte boom. De tweede manier is de boom geheel links op het schilderij. Lees je het van links naar rechts, dan zie je eerst de boom (Kee) en daarna de weg. Met andere woorden deze volgorde: Kee weg.
Vincent stond met zijn veldezel, die hij volgens het Kröller-Müller Museum bij dit schilderij voor de eerste keer gebruikte, vóór de 20 bomen. Dat is de eerste code: 1-20. De verschillende vlakken op de afbeelding (onder) geven per vlak het aantal bomen weer:
Bomencode
Voordat Kee wegging, werd zij geheel links door Vincent in het paars geassocieerd met het cijfer “1“. Rechts daarvan zie je in het geelgekleurde vlak 15 bomen (daar verwijst de letter V bovendien naar, de V van Vijftien). En in het vlak rechts staan tenslotte de 4 bomen in een rechthoek.
Omdat boom nummer 1 als enige links van de weg staat, is de code van Vincent als volgt samengesteld:
1-20 (Vincent zelf, vóór alle 20 bomen)
1-19 (de boom links en alle 19 andere bomen)
1-15 (de boom links en de 15 bomen t/m de letter V)
1-4 (de boom links en de 4 bomen in de rechthoek)
Alle codes beginnen met een “1“, zodat dit alleen betrekking heeft op de eerste wet van het Eeuwig Edict. De code gebruikt maximaal twintig (20) woorden, zodat ik die hieronder allemaal weergeef. De vier sleutelwoorden voor wat betreft dit onderdeel plaats ik daarbij in hoofdletters:
I.
Ierst zoe ordineren ENDE bevelen Wy aen allen Onsen steden, officiën ende casselryen van ONSE
voorseyde landen, de WELCKE TZEDERT (…)
De vier sleutelwoorden in de juiste volgorde achter elkaar gezet: SEDERT WELCKE (gebeurtenis) ONSE ENDE. Dat wil vrij uitgelegd zeggen: ons eind (dat van Sien en hem) sinds de betreffende gebeurtenis (= de ziekenhuisopname van Vincent). De kennelijk daaruit voortvloeiende seksuele onmacht van Vincent kan overigens ook voor Kee Vos (en latere geliefden) een reden zijn geweest om geen vastigheid met hem te zoeken…
Spiegelen
Zelf vond hij er ook het zijne van, maar Vincent wist precies waar zijn seksuele onmacht en eerdere geslachtsziekte vandaan kwamen. En Vincent zou Vincent niet zijn als hij dit heikele gegeven niet nog eens extra in zijn werk zou coderen.
De samenstelling van de bomen op “Bosrand” doet vermoeden dat Vincent in 1883 al speelde met het magisch vierkant van Albrecht Dürer (1471-1528) op de ets Melencolia I uit 1514. Vincent verwerkte dat vierkant in 1885 in het roedenraam op “De Aardappeleters”, zoals je in dit artikel op deze website kunt lezen.
Door het schilderij te spiegelen en het aantal bomen met elkaar te husselen, ontstond er langzaamaan een verband met het magisch vierkant:
In de afbeelding schrijf ik dat de bomenvolgorde 4-15-1, te lezen als 4151, in anagram staat voor 1514. Maar niet alleen in anagram, je krijgt hetzelfde effect als je het van rechts naar links leest, het tafereel als het ware teruggespiegeld.
De volgende logische actie is nu om het Eeuwig Edict erbij te betrekken. Dat deed Vincent door het jaartal 1514 te splitsen tot 15-14 en door het zelfde te doen met het omgekeerde jaartal: 14-15. Dat zag er in het Eeuwig Edict als volgt uit (met de te vinden woorden in hoofdletters):
XIIII.
Declarerende nochtans Onse intentie te wesen, dat zoo wanneer de voorseyde goeden zijn van VRYE dispositie (…),XV.
Wy ordineren wel ernstelijck, dat het placcaet van wylen Onsen Heere ende Vader VAN den zesten (…)
Het resultaat is “VAN VRYE“. Als dit klopte, zou Vincent zijn problemen hebben opgelopen door een “vrij” persoon, en dat was Sien niet, want daar had Vincent vanaf het begin een verhouding mee. Voor een correcte weergave kwam Vincent dus een letter “N” te kort.
Kritische lezer
Maar ook die letter heeft Vincent in zijn werk gecodeerd en wel via de twee letters in de bomen. Door de gespiegelde weergave van afb. 6 (PV wordt letterlijk VP) ontstaat 22-16 (de V is de 22e en de P de 16e letter van het alfabet).
De kritische lezer zal echter tegenwerpen dat een gespiegelde letter p op een afbeelding in werkelijkheid een letter q wordt. Maar ook dat gegeven heeft Vincent ingecalculeerd. De “q” is de 17e letter van het alfabet, die hier gelezen moet worden als 1-7 (eerste wet, zevende woord – in hoofdletters):
I.
Ierst zoe ordineren ende bevelen Wy AEN allen
Het zal duidelijk zijn dat het zevende woord in deze eerste wet van het Eeuwig Edict, met de letters A-E-N, naar hun rangschikking in het alfabet opnieuw staat voor 1-5-14, oftewel 1514!
Samen ziek
De oorspronkelijke weergave PV had ik nog niet via de Edict-code als 16-22 behandeld. Dat zal ik nu eerst doen. De oplossing van 16-22 (PV) is via het Eeuwig Edict de 16e wet en het 22e woord:
XVI.
Dat alle zulcke dispositiën van substitutiën, fideicommis, verbiedinghen van t’aliëneren, conditiën van wederkeeringhe oft andere ghelijcke, ghedaen by ordinancie van uuytersten WILLE oft by (…)
Het gevonden woord “WILLE” is een Engelstalig anagram van “WE ILL“. Dat betekent vertaald: “wij ziek“. En dat klopte natuurlijk, want Vincent had de geslachtsziekte van Sien gekregen, die zelf ook besmet was. Hiermee had het eerder gevonden “VAN VRYE” echter nog niet de benodigde letter “N” toegevoegd gekregen.
Het kwam van vrijen…
Dat ging alsnog via de letterlijk omgekeerde letters 22-16 (VP – de 22e wet en het 16e woord van het Eeuwig Edict):
XXII.
In saecken ende processen daer questie is van de weerde van contentieuse dinghen, ende alwaer DEN thoon
Het gevonden woord is “DEN” en daarmee is tegelijkertijd de letter “N” gevonden, want: DEN = DE “N”…
De gezamenlijke ziekte van Vincent en Sien kwam dus in beider geval “VAN VRYEN“.
Nuenen
Wat Sien Hoornik betreft, enkele dagen na het vervaardigen van zijn schilderij “Bosrand” verliet hij haar. Op 11 september 1883 stapte Vincent in Den Haag op de trein naar Hoogeveen in Drenthe. Hij bleef bijna drie maanden in deze provincie, waarna hij begin december 1883 bij zijn ouders in het Brabantse Nuenen introk.
