Vincent van Gogh schilderde zijn “Sterrennacht boven de Rhône” eind september 1888. Dit schilderij is beroemd geworden door de duidelijke afbeelding van het sterrenbeeld Grote Beer aan de noordelijke hemel. De stand van het sterrenbeeld was identiek aan die van de avond van 20 september 1888. Vincent woonde destijds in het gele huis aan de Place Lamartine in Arles, op maar enkele minuten lopen van de oever van de Rhône. Het schilderen bij nacht deed Vincent in die tijd vaker. De sterren aan de hemel, de gasverlichting en de reflectie van deze lichtbronnen in het water van de rivier intrigeerden hem enorm. “Sterrennacht boven de Rhône” is een olieverfschilderij op doek, met als afmeting 72,5 x 92 cm. Het werk wordt tentoongesteld in het Musée d’Orsay te Parijs.
Trinquetaille aan de Rhône
De precieze plek die Vincent uitkoos om zijn “Sterrennacht boven de Rhône” te schilderen, is bekend. Het was aan de voet van de spoorbrug van de lijn Arles-Lunel. Deze spoorbrug bestaat tegenwoordig niet meer na een grootschalig geallieerd bombardement in 1944. Het was een uitgekiende positie waar Vincent zijn schildersezel in de tweede helft van september 1888 neerzette. Zo kon hij alle lichtreflecties op het water van de Rhône prachtig vastleggen. Rechts van het midden van het schilderij, aan de oever aan de overkant van de rivier, zijn de lichtjes van de Arlese wijk Trinquetaille te zien.
Deze oude wijk ligt aan de rechteroever (stroomafwaarts gezien) van de Rhône. Trinquetaille was in de Romeinse tijd een belangrijke vloothaven en onderdeel van de stad Arelate, de Romeinse naam voor Arles. In de middeleeuwen bevond zich hier het bolwerk van een belangrijke Franse adellijke familie: het Huis van Baux. In dit opzicht is het interessant dat het dorp Baux ligt achter de heuvelrug (Alpilles), dus onzichtbaar, op Vincents nog beroemdere schilderij “Sterrennacht“.
De familie Baux was een van de rijkste en machtigste families van de middeleeuwse Provence. Men bezat belangrijke leengoederen, waaronder het iets noordelijker gelegen voormalige Nederlandse prinsdom Orange.
De wetenschap dat Vincent de wijk Trinquetaille op zijn schilderij heeft staan, leidt tot de conclusie dat de gehele scène min of meer op het (zuid)westen moet zijn gericht. Het sterrenbeeld de Grote Beer bevond zich daarentegen veel meer rechts van Vincent aan de noordelijke hemel. Daarom wordt deze “kronkel in de compositie” door kunsthistorici gezien als een artistieke vrijheid van de schilder.
Grote Beer of steelpan?
Ik kan die artistieke kwinkslag heel goed begrijpen. De kenmerkende sterren van het sterrenbeeld de Grote Beer komen op het schilderij voor een deel min of meer overeen met de plaatsen met gasverlichting op de oever aan de overkant van de rivier.
Astronomisch gesproken is de benaming “Grote Beer” echter niet correct. Feitelijk wordt maar een deel van dit sterrenbeeld belicht: de steelpan. Men noemt dit een “asterisme“, oftewel een groep sterren die weliswaar een herkenbare figuur vormen, maar niet tot de officiële sterrenbeelden behoren.
De “steelpan” vormt dus alleen maar een onderdeel van het sterrenbeeld (in het Latijn) Ursa Major, twee woorden die niet correct worden vertaald naar Grote Beer.
De correcte vertaling uit het Latijn is Grotere Berin, waarmee wordt verwezen naar de godin Artemis, die over de loop van de sterren aan de hemel regeerde. Artemis was een dochter van de oppergod Zeus en bovendien godin van de jacht, van de maan en van de zwangere vrouwen. Het zijn allemaal begrippen die binnen in het raadsel in verschillende artikelen op deze website ter sprake komen.
Wereld op zijn kop
“Sterrennacht boven de Rhône” biedt met de dominante Steelpan aan de hemel een prachtig evenwichtig en harmonisch aandoend beeld. Op de afbeelding hieronder heb ik de sterren Dubhe en Merak omcirkeld.
Dubhe en Merak gebruikt men vaak om de positie van Polaris (de Poolster), ofwel het noorden, te bepalen. Het systeem is eenvoudig: neem eerst 5x de afstand tussen de twee sterren. Trek die lijn vervolgens door richting het noorden en je bent bij Polaris aangeland.
Vincent zou echter Vincent niet zijn om de wereld even op zijn kop te zetten. Om de positie van de Poolster te bepalen, gebruikt hij dezelfde berekening (5x de afstand tussen Dubhe en Merak). In plaats van de lijn naar boven te trekken, doet hij dat echter naar beneden. Daar schilderde hij immers een vrouw die loopt, dat wil zeggen een loopster, anagram van poolster!
Uit het vervolg van dit artikel blijkt dat deze vrouw in werkelijkheid Kee Vos was, waarmee Vincent in 1888 nog steeds een geheime relatie onderhield.
Verwerkt in de afbeelding:
De cijfers 3 en 4, die beide over het water van de rivier komen te vallen, tonen aan dat dit ook zo de bedoeling is. Het anagram van “drie-vier” is immers “de-rivier“…
Het is opmerkelijk dat de code van Vincent zich in het Nederlands uit. Franstaligen komen natuurlijk nooit achter de bedoeling van “drie-vier”. Maar hetzelfde geldt voor Nederlanders. Zij verwachten nu eenmaal niet dat Vincent, werkend in Frankrijk, zich nog van Nederlandstalige anagrammen bedient…
Het getal Pi
Niet alleen de afstand tussen de twee sterren Dubhe en Merak is van belang. Uit beide namen kan bovendien het wiskundige getal “pi” worden afgeleid en wel via de beginletters D en M. De rangnummers van deze letters in het alfabet zijn respectievelijk 4 en 13, oftewel 413. Omdat de namen van de betreffende sterren uit het Arabisch komen, dient 413 van rechts naar links te worden gelezen als 314. Met twee toegevoegde decimalen wordt dat 3,14 = het getal “pi“.
Nu ik een eenheid van afstand heb bepaald (3,14) ga ik dat getal blijkens de afbeelding met vijf vermenigvuldigen.
Anders geschreven: 5 x 3,14 = 15,70
Hierboven voegde ik aan het getal 314 (uit DM) twee decimalen toe. Dat corrigeer ik nu door deze decimalen uit de uitkomst 15,70 weer te verwijderen. Daarmee ontstaat het jaartal 1570. Dat is het geboortejaar van bisschop Michaël Ophovius, die vanaf 1629 een aantal jaren op Kasteel Geldrop heeft gewoond.
Schaakspel
De kritische lezer zal nu opmerken dat er waarschijnlijk wel meer mensen in het jaar 1570 zijn geboren. Dat is natuurlijk ook zo en daarom heeft Vincent een extra aanwijzing toegevoegd om een en ander te bevestigen. Naast de eerder gevonden loopster schilderde hij dienovereenkomstig een loper. In dit stadium van Vincents codering vormen deze twee personen nog geen stel en heeft de man mogelijk de wens om de vrouw te schaken. Want in het schaakspel is een loper (in het Engels) een bishop.
Het frappante aan dit verhaal is dat “Sterrennacht boven de Rhône” een tegenhanger lijkt te zijn van de Shugborough Inscriptie (lees dat artikel hier). Als oplossing van de inscriptie had ik daar immers het jaartal 1637 gevonden. Dat is het sterfjaar van bishop (= bisschop) Michaël Ophovius! De bewuste inscriptie bevat bovendien ook de gecodeerde letters, oftewel Romeinse cijfers: D en M.
De nul
Verderop in dit artikel zal blijken dat Vincent in zijn schilderij met de Grote Beer nóg een ster heeft benadrukt, die verwijst naar Paus Silvester II. Dat was de eerste Franse paus en hij leefde van ca. 946 tot 1003. Deze paus, ook een genie, staat bekend om een door hem ontwikkelde rekenmethode waarbij het cijfer “0” (nul) in een diagram wordt weergegeven als een leeg vak. Voor Silvester, die eigenlijk Gerbert d’Aurillac heette, bestond de nul niet en die werd dus ook niet genoteerd.
Dit zelfde principe paste Vincent toe op het hierboven gevonden getal 15,70. Hij zette het af op het Eeuwig Edict en negeerde daarbij het cijfer nul:
wet 15, woord 7 = placcaet
Bedpartners
Van “placcaet” kan het volgende anagram worden gemaakt: “palet cac“, waarbij “palet” staat voor schildersgereedschap en “cac” voor de Franse afkorting corps à corps (= vertaald: lichaam tegen lichaam). Deze term werd en wordt bijvoorbeeld gebruikt in de bokssport, maar Vincent bedoelde het hier nogal dubbelzinnig. Het ging hem om de man en de vrouw op het schilderij (de loper en de loopster, Vincent en Kee), die naar nu in de code blijkt, geliefden en bedpartners waren.
Gele Huis
Wat Vincent wilde zeggen, blijkt uit het anagram van Dubhe en Merak: “kamer bed hu”. Onderaan dit artikel beschrijf ik de aanwijzing naar dit bed. Een kamer en een bed vind je meestal in een huis en Vincent woonde destijds in het Gele Huis in Arles. Een bekend werk van Vincent uit oktober 1888 is zijn slaapkamer waarin hij ons zijn eenpersoonsbed bed toont, met twee kussens naast elkaar:
Het hierboven gevonden anagram dient daarmee aldus te worden aangevuld:
“kamer bed (gele) hu(is)”
waarbij “gele is” het anagram is van “eglise“, het Franse woord voor “kerk“.
Schilderij en kapstok
Deze uitkomst met de verborgen kerk is enigszins merkwaardig, omdat op Vincents slaapkamer-schilderij niets te vinden is dat aan een kerk doet denken. Zelfs geen kruis aan de muur. Toch is dit niet helemaal waar, want in de kamer zijn twee elementen aanwezig die in gezamenlijk verband wel degelijk naar (onder andere) een kerk verwijzen. Het gaat daarbij om het schilderij (via de aanwijzing van het palet als schilders-gerei) aan de muur achter het hoofdeinde van het bed, met daaronder de kleine kapstok:
De begrippen “schilderij” en “kapstok” blijken belangrijk te zijn als nieuwe bron van aanwijzingen: uit de woorden schilderij en kapstok komt als anagram:
dij – kerk – o – schip – last
Deze oplossing projecteer ik vervolgens op het schilderij “Sterrennacht boven de Rhône“. Daarop staat al Vincents geniale verwijzing (weliswaar op de kop) naar de Poolster:
Skold
Voor de duidelijkheid geef ik hieronder per gevonden woordje op de nieuwe as een toelichting. De as bestaat uit de vijf gevonden woorden en letter:
- het woord “dij” slaat op de ster die Vincent recht boven de kerk heeft geschilderd. De betreffende ster heet Phad (of Phecda). Deze naam komt uit het Arabisch als fakhth (al-dubb) en betekent letterlijk dij (van de Grote Beer);
- de “kerk” (de Saint-Pierre in Trinquetaille), verborgen onder de lijn, staat rechts van het midden op het schilderij;
- de letter “o” staat gelijk aan de uitspraak van het Franse woord “eau” (water) , hier dus het water van de rivier;
- het “schip” ligt samen met andere schepen aangemeerd. De lijn gaat recht over de mast van een van de scheepjes heen;
- de “last” is de lading, de berg zand op de oever. Van Vincent is een ander schilderij bekend waarop zand van schepen wordt gelost. Overigens is de “last” ook een oude Nederlandse inhoudsmaat (als 1890 kg c.q. 27 mud aardappels). Zowel “1890” (het sterfjaar van Vincent) als de “aardappels” (De Aardappeleters) kunnen als begrip met Vincent worden geassocieerd.
Door de beginletters d-k-o-s-l wordt een nieuw woord gevormd: skold. Dat is Zweeds voor “schild” en verwijst naar “muur” (schildmuur) en het woord “ror” in dit relaas over o.a. Beatrijs. Straks, onderaan dit artikel, kom ik nog terug op Vincents vriendin Kee Vos en het verband met de woorden “ror” en “skold”.
Ik heb nu dus twee “assen” gevonden, de rechter gerelateerd aan “pi” en de linker gerelateerd aan de slaapkamer van Vincent. Maar er staat nog iets op het schilderij dat aandacht verdient, hieronder aangegeven in oranje.
Paus
De ster die in de oranje cirkel is aangegeven is natuurgetrouw en heet “Psi Uma“. Daarbij staat “Uma” voor de afkorting van “Ursa Major”, Latijn voor “Grote Beer”. Het moet Vincent c.s. zijn opgevallen dat van “PSI Uma” een anagram kan worden gemaakt:
PSI UMA = PAUS MI
Daarbij kan “MI” worden gezien als het Romeinse getal MI = 1001. De paus die in 1001 zetelde in het Vaticaan, was Paus Silvester II. Er zijn drie pausen geweest met de naam Silvester. Dat heeft Vincent dan ook keurig met drie lichtjes vlak naast elkaar op zijn werk geschilderd. Ze stellen Silvester I, II en III voor. Het verband met het middelste lichtje (= het tweede, dus Silvester II) is evident:
Morse
Vincent heeft hier overigens nóg een code toegepast en wel de Morsecode. Deze code, ontwikkeld in 1835, geldt de drie puntjes (• • •) die staan voor de letter S in het morse-alfabet. De “S” van Silvester, zoveel is nu wel duidelijk!
Rennes-le-Château
Overigens vormen de aanwijzingen op Vincents schilderij (en die met betrekking tot de slaapkamer in het Gele Huis) een direct verband met het Franse dorp Rennes-le-Château. Dat verband ontstaat door de “ry” begrippen met de letter “o” daarin, in combinatie met Vincents werk Het Gele Huis (voorheen “La Rue” = “de Straat“) genaamd. In mijn artikel over Rennes-le-Château en Vincent van Gogh vond ik naast genoemde codes een “verborgen kerk“. Deze kerk bevindt zich precies onder de lijn met daarin tevens de letter “o” en wordt daardoor op dit schilderij “verborgen”.
Kee Vos
Zoals beloofd kom ik nog even terug op de virtuele linker-as op het schilderij. Daarop wordt met de beginletters van de gevonden begrippen het woord “skold” gevormd. Ik gaf al aan dat dit woord een code vormt in combinatie met het woordje “ror“. Dit woordje slaat op de rivier op het schilderij, de Rhône. In beide woorden, “skold” en “Rhône“, bevindt zich in het midden de letter “o“, wat als aanwijzing geldt.
Er is nu een hulpwoord nodig om tot de volgende geniale code te komen: rivier. De middelste letters “i-v-i-e” vervang ik nu door de letter “o” zodat die ook in het midden van het woord komt te staan: r-o-r.
De letters die uit “rivier” zijn geleend (“i-v-i-e“) zet ik nu over in “skold” als “sk-i-v-i-e-ld”. De betreffende rivier is de Rhône.
De code wordt nu: rhone sk ivie ld. Een anagram daarvan is: Kee Vos ri nid hl. Ofwel (met) Kee Vos ri(chting) nid (= Frans voor “nest”) hl.
De letters “hl” vormen de standaard-afkorting van hectoliter. Dat staat gelijk aan 1 mud (zie boven bij “last”). Een hectolieter is 100 liter, in woorden honderd liter. En zonder de letters “hl“: onderd iter. Daar kan een toepasselijk anagram van worden gemaakt: dit eronder. En wat zou dat dan onder Kee (en Vincent) moeten zijn? Tja, natuurlijk een bed, of populair gezegd “nest”. Een eenpersoons bed, met twee kussens zoals Vincent dat op het schilderij van zijn slaapkamer heeft afgebeeld!
